विशेष लेखन:- सुचित साळवी, मुंबई.
आजच्या डिजिटल युगात सोशल मीडिया हा संवादाचा आणि अभिव्यक्तीचा महत्त्वाचा माध्यम बनला आहे. मात्र, याच सोशल मीडियावर अनेकदा घाणेरड्या, अश्लील आणि असभ्य कमेंट्सचा सुळसुळाट झालेला दिसतो. स्त्रिया असोत वा पुरुष, कोणत्याही वयाच्या व्यक्तीच्या फोटो किंवा व्हिडिओवर ही विकृत मानसिकता उघडपणे दिसते. प्रश्न असा आहे की, अशा प्रकारे अपमानास्पद वर्तन करणाऱ्यांची मानसिकता नेमकी काय आहे आणि याला जबाबदार कोण?
सोशल मीडियावर असभ्य कमेंट्स करणाऱ्यांची मानसिकता
- अनोळखीपणाचा फायदा (Anonymity Advantage)
सोशल मीडिया हे एक आभासी जग आहे. इथे अनेक जण बनावट नावाने किंवा खऱ्या आयुष्यात कधीही जबाबदारी न घेणाऱ्या वृत्तीने वावरतात. वास्तविक जीवनात असे वागण्याची हिम्मत नसलेल्या लोकांना इंटरनेटवर आपली खोटी मर्दानगी किंवा बिनधास्तपणा दाखवण्याची संधी मिळते. त्यामुळे ते कोणालाही उद्देशून अश्लील किंवा घाणेरड्या कमेंट्स टाकण्यास मागे-पुढे पाहत नाहीत. - स्त्रीद्वेष आणि संस्कारांचा अभाव
विशेषतः महिलांच्या फोटो किंवा व्हिडिओंवर अश्लील कमेंट्स करणाऱ्यांच्या मानसिकतेत स्त्रीला केवळ एक ‘ऑब्जेक्ट’ म्हणून पाहण्याची वृत्ती दिसते. पुरुषसत्ताक मानसिकतेने भारावलेल्या समाजात, अनेकांना स्त्री ही आत्मसन्मानाने जगण्यास पात्र आहे, हे मान्य नसते. संस्कार आणि जबाबदारीची जाणीव नसल्यामुळेच त्यांची वागणूक विकृत बनते. - सोशल मीडियावर फेक प्रसिद्धी आणि ट्रोलिंगची विकृती
ट्रोलिंग हा आज मोठ्या प्रमाणात समाजातील विकृतीचा भाग बनला आहे. काही लोक प्रसिद्धी मिळवण्यासाठी, ‘लाइक-शेअर-कमेंट’ मिळवण्यासाठी जाणूनबुजून वादग्रस्त आणि असभ्य कमेंट्स करतात. त्यांना दुसऱ्याच्या भावना दुखावणे, अपमान करणे यात आनंद मिळतो. - मनोरंजनाचा चुकीचा दृष्टिकोन
काही लोक सोशल मीडियाला केवळ टाइमपास किंवा एखाद्याला चिडवण्याचे साधन मानतात. त्यांच्या दृष्टीने कोणत्याही पोस्टवर घाणेरड्या शब्दांत कमेंट करणे म्हणजे मस्करी किंवा मनोरंजन. मात्र, त्यांच्या अशा वर्तनामुळे समोरच्या व्यक्तीवर होणारा मानसिक परिणाम त्यांना समजत नाही किंवा जाणूनबुजून दुर्लक्षित केला जातो. - कायदेशीर शिक्षेची भीती नाही
भारतात ऑनलाइन ट्रोलिंग आणि अश्लील कमेंट्ससाठी कायदेशीर तरतुदी असल्या तरी, अनेक लोकांना त्याची भीती वाटत नाही. अनेक पीडित व्यक्ती पोलिसांत तक्रार करण्याचे टाळतात, त्यामुळे या विकृत वृत्तीला बळ मिळते. जर कडक कारवाई झाली आणि अशा लोकांना कठोर शिक्षा झाल्या, तर हा प्रकार काही प्रमाणात तरी कमी होऊ शकतो.
या प्रवृत्तीवर नियंत्रण कसे ठेवता येईल?
✔ शिक्षण आणि मानसिकता बदल – लहानपणीच मुलांना महिलांचा सन्मान, इंटरनेटवरील सभ्य वर्तन आणि जबाबदारी शिकवणे गरजेचे आहे. समाजाने स्त्री-पुरुष समानतेबद्दल जागरूक होणे आवश्यक आहे.
✔ कायदेशीर कारवाई आणि कठोर अंमलबजावणी – इंटरनेटवर ट्रोलिंग आणि अश्लील कमेंट्स करणाऱ्यांविरोधात कडक कारवाई केली पाहिजे. सायबर गुन्हे शाखेने तत्काळ अशा लोकांवर कारवाई करून त्यांना धडा शिकवला पाहिजे.
✔ सोशल मीडिया कंपन्यांची जबाबदारी – फेसबुक, इंस्टाग्राम, ट्विटर यांसारख्या कंपन्यांनी अश्लील आणि अपमानास्पद कमेंट्स त्वरित डिलीट करण्याची आणि अशा लोकांचे अकाउंट ब्लॉक करण्याची प्रणाली अधिक बळकट करायला हवी.
✔ पीडितांनी तक्रार करायला हवी – जर कोणी अशा प्रकारच्या घाणेरड्या कमेंट्स करत असेल, तर त्वरित त्याचा स्क्रीनशॉट घेऊन सायबर सेलमध्ये तक्रार करावी. शांत राहून दुर्लक्ष करणे म्हणजे या प्रवृत्तीला चालना देण्यासारखे आहे.
समाजाने जबाबदारी घेतली पाहिजे
सोशल मीडिया ही आपली जबाबदारी आहे. जर आपणच अशा विकृत मानसिकतेच्या लोकांना रोखले नाही, तर उद्या आपल्याच कुटुंबातील व्यक्तींना, मुलींना किंवा मित्रांना अशा गोष्टींचा सामना करावा लागू शकतो. त्यामुळे अश्लील आणि असभ्य कमेंट्स करणाऱ्यांना रोखणे, त्यांची जाहीरपणे पोलखोल करणे आणि त्यांच्यावर कायदेशीर कारवाई करण्यासाठी पुढाकार घेणे ही आपल्या सर्वांची सामूहिक जबाबदारी आहे.