विशेष लेखन:- अनिल गोसावी, चिपळूण.
रत्नागिरीसारख्या निसर्गरम्य कोकणपट्टीत सणवार एक वेगळाच रंग उधळतात. गणेशभक्तांचा जिल्हा म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या रत्नागिरीत गणेशोत्सवाची धामधूम वर्षातून दोन वेळा अनुभवायला मिळते—भाद्रपदातील गणेशोत्सव आणि माघ महिन्यातील गणेशोत्सव. भाद्रपदातील गणेशोत्सव जसा उत्साहाने साजरा होतो, तसाच माघी गणेशोत्सवही भक्तीमय वातावरणात रंगतो.
माघी गणेशोत्सवाची पारंपरिक महती
रत्नागिरीतील अनेक गावांमध्ये माघी गणेशोत्सवाची परंपरा शतकानुशतके टिकून आहे. विशेषतः गावदेवता म्हणून गणपतीचे स्थान असलेल्या मंदिरांमध्ये हा उत्सव अधिक भक्तिभावाने साजरा केला जातो. यामध्ये प्रामुख्याने ग्रामस्थ आणि गणेशभक्त सहभागी होतात. घरोघरी गणपती बसवण्याची पद्धत भाद्रपदाच्या तुलनेत नसली, तरीही मंदिरांमध्ये उत्सव मोठ्या थाटात साजरा केला जातो.
उत्सवातील धार्मिक आणि सांस्कृतिक सोहळे
माघ शुद्ध चतुर्थीला गणपतीची स्थापना करून विविध धार्मिक विधी सुरू होतात. अभिषेक, महापूजा, आरत्या आणि भजन-कीर्तनाचा उत्सव रंगतो. रत्नागिरीतील सुप्रसिद्ध गणपती मंदिरांमध्ये माघी गणेशोत्सवाची विशेष छटा पाहायला मिळते.
या उत्सवाचे वैशिष्ट्य म्हणजे गणेश जयंतीच्या दिवशी होणारे खास कार्यक्रम. या दिवशी विशेष आरत्या, अभिषेक आणि महाप्रसादाचे आयोजन केले जाते. अनेक ठिकाणी दांडिया, लेझीम, कथाकथन आणि पारंपरिक कोकणी गीते गायली जातात.
गणेशभक्तांची आठवणीतली माघी गणेशोत्सवाची गोष्ट
माघी गणेशोत्सवाच्या आठवणी म्हटल्या की, कोकणातील निसर्गरम्य वातावरण, मंद वारा, नारळी-पोफळीच्या बागा आणि गणेशमंदिरांतील भक्तिमय गजर डोळ्यासमोर येतो. पूर्वीच्या काळी लोक दूरवरून माघी गणेशोत्सवासाठी आपल्या मूळ गावी परतत. तो काळ म्हणजे गावच्या संस्कृतीला जपण्याचा आणि एकत्र कुटुंबपद्धतीला पुन्हा उजाळा देण्याचा सोहळा असे.
आजही अनेक गणेशभक्त आपली ही परंपरा टिकवून आहेत. बदलत्या काळानुसार उत्सवाची रूपे बदलली असली तरी भक्तीभाव, श्रद्धा आणि आनंद यांची आठवण प्रत्येकाच्या मनात कायम आहे. रत्नागिरीत माघी गणेशोत्सव हा केवळ धार्मिक नव्हे, तर पारंपरिक आणि सांस्कृतिक वारसा जपणारा सोहळा आहे.
नव्या पिढीने जपायची परंपरा
सध्याच्या युगात माघी गणेशोत्सवाचे महत्त्व अधिक वाढले आहे. हा उत्सव केवळ धार्मिक विधींपुरता मर्यादित न ठेवता, तो सांस्कृतिक आणि सामाजिक एकोपा वाढवणारा असल्याने नव्या पिढीनेही तो पुढे न्यावा. गणेशोत्सवाच्या माध्यमातून पर्यावरणस्नेही मूर्ती वापरणे, पारंपरिक संगीत, भजन आणि संस्कृतीशी जोडणारे कार्यक्रम घेणे, हे सर्व माघी गणेशोत्सवाची ओळख अधिक व्यापक करू शकते.
रत्नागिरीतील माघी गणेशोत्सव हा भक्ती, श्रद्धा आणि परंपरेचा मिलाफ आहे. हा उत्सव गावागावांतील एकात्मता आणि संस्कृतीशी नाळ जोडण्याचा एक सुंदर सोहळा आहे. गणेशभक्तांसाठी हा एक महत्त्वाचा पर्वकाळ असून, जुने दिवस आठवून आजही तो मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो. गणपती बाप्पा मोरया!